نقشه راه 3

­­بسم الله الرحمن الرحیم

نقشه راه 3

پیرزنی زیر آفتاب تند تابستان به نماز مشغول بود. گفتند: این بانو را بنگر چقدر ایمان دارد! پیرزن نمازش را شکست و گفت: روزه هم هستم. دو سفر حج هم رفته ام...

در دو بخش قبل، خلاصتاً نیازهای مهم را برشمردیم و اینک می پردازیم به موانع که بر همان سیاق قبل، خلاصتاً بدان توجه می کنیم:

تعهد و تخصص

در نگاه حاکمان نظام به مدیریت های کشور، بارها از واژۀ تعهد در مقابل تخصص نام برده اند. در این نگاه، این گونه فرض می شود که تعهد، پایبندی به تعالیم دین اسلام است و تخصص، داشتن توانائی انجام وظایفی که در یک شغل مشخص به عنوان وظایف سازمانی آن شغل آمده است. بر اساس این تفکر، بین دو فردی که اولی، تخصص و تعهد هر دو را دارد و فردی که هیچ یک را ندارد یا این که فقط تخصص دارد، اولویت با نفر اول است اما از بین دو نفر که یکی تعهد دارد و تخصص ندارد و دیگری تخصص دارد و تعهد ندارد، باز هم اولویت را به نفری باید داد که دارای تعهد است.

این بحث، ریشه در نوعی نگاه با سابقه ای بسیار قدیمی دارد. نگاهی که در ادبیات عرفانی ما فراوان مورد بررسی قرار گرفته است:

ترسم که صرفه ای نبرد روز بازخواست/ نان حلال شیخ از آب حرام ما. حافظ

فقیه مدرسه دی مست بود و فتوی داد/ که می حرام ولی به ز مال اوقاف است. حافظ

ما خون رزان خوریم و تو خون کسان/ انصاف بده کدام خونخوارتریم؟ خیام

این نگاه که در کلام حافظ به نگاه زاهدانه تعبیر می شود و در مقابل نگاه رندانه قرار دارد، نگاهی است که به ریاکاری و حفظ ظاهر توصیه می کند. در فقه هم به صراحت گفته می شود که: ما مأمور به ظاهریم که البته این بیان فقهی، مفهومی عمیق تر از آن چیزی دارد که در نگاه زاهدانه به تعبیر حافظ از آن استفاده می شود. مفهوم مذکور ناظر بر این است که انسان دست کم تخلف از فرمان خداوند را به خلوت خود محدود کند و در ظاهر مرتکب افعال حرام نشود که تجری و جبهه گیری در مقابل خداوند به حساب آید. این وجه درست اما مانند بسیاری از حقایق دیگر، در نگاه زاهدانه، مورد استفادۀ مالی پیدا کرده است، یعنی نوعی گرایش به ریاکاری و حفظ ظاهر با هدف سوء استفاده که متأسفانه وقتی پای مدیریت کشور و منابع سرشار بیت المال در میان باشد، باعث سوء استفاده های فراوانی شده و خواهد شد.

بحثی که از آغاز عمر جمهوری اسلامی در همین رابطه مطرح شد و قائلان به تعهد، نمونه هائی مانند تخصص نخستین رئیس جمهوری اسلامی را به عنوان تخصص فاقد تعهد، دستاویزی قرار دادند تا مدیریت ها را به افرادی بسپارند که ظاهری موجه داشتند، در نهایت، زیانش را مخصوصاً در زمان آقای احمدی نژاد نشان داد. طیف ایشان آنگونه در ظاهر وانمود کردند که گوئی به جز آنان، کسی دیگر مسلمان و معتقد به اسلام نیست و تحت همین پوشش که مورد تأیید نگاه و رویکرد روحانیت هم بود، مرتکب تخلفاتی دهشتناک شدند.

این در حالی است که اصولاً این بحث، بحثی گمراه کننده و صرفاً توجیه گر تاراج بیت قدرت و ثروت ملت و کشور است زیرا طبق تعالیم اسلام، اصولاً تعهد بدون تخصص معنا ندارد. توضیحاً این که شما مثلاً شغل استانداری را در نظر بگیرید که نیاز به توانائی های خاصی دارد. حال اگر کسی بدون داشتن این توانائی ها، چنین شغلی بپذیرد، آشکارا بر خلاف دستورات اسلام رفتار کرده است و قطعاً نمی توان گفت وی دارای تعهد است. با وجود روشن بودن این موضوع، سوء استفاده گران از همین بحث و پوشش برای تصدی مناصبی سود برده اند که تخصصی در آن نداشته اند زیرا در نقطۀ مقابل آنان، نگاه رندانه اصولاً به خود اجازه نمی دهد برای دستیابی به قدرت و ثروت، به آنچه ندارد تظاهر کند و حتی در برخی موارد، خلاف آن هم ممکن است وانمود کند. نگارنده به یاد دارد در اواخر دولت دوم اصلاحات، یکی از دوستان فرماندار در پاسخ به ایراد این که چرا از فلانی استفاده نکردید؟ پاسخ داد: فلانی اصلاً نزدیک ما نیامد و بنده اظهار داشتم: آنان که نزدیک می آمدند، سودای قدرت داشتند و طبیعی است آن که سودای خدمت دارد، نزدیک نیاید. شما باید نزدیک او می رفتید...

ادامه دارد..

بادا که خداوند ما را راهنما باشد.