راه 29

­­بسم الله الرحمن الرحیم گذرگاه عافیت گام بیست و نه اما سوگند بر آن که دانه را شکافت و آدمی را بیافرید، اگر آن گروه مجتمع نمی شدند و به واسطۀ یاری آنان، حجت الهی بر من تمام نمی شد و اگر نبود پیمانی که خداوند از دانایان هر قوم گرفته است که بر سیری ستمگر و گرسنگی ستمدیده راضی نشوند، ریسمان شتر حکومت را بر گردانش افکنده، رهایش می کردم و جرعۀ آخر زمامداری را در جام نخستش می نوشیدم ... امام علی(ع)، نهج البلاغه. خطبۀ 3   تاریخچۀ حکومت دینی 3 حکومت، سرزمین و ملت، سه مفهومی هستند که یک کلیت را تشکیل می دهند و بخصوص در جهان امروز، تأثیری کامل بر همدیگر می گذارند. هیچ حکومتی را نمی توان جدای از تأثیر و تأثرات ملت و سرزمین بررسی کرد. همینطور، هر حکومتی دارای اجزائی است که این اجزاء نیز به نوبۀ خود بر همدیگر تأثیر می گذارند. مهم ترین مقام حکومت، بالاترین مقام است. در حکومت های دموکراتیک که بالاترین مقام بر اساس رأی مستقیم مردم و معمولاً برای چهار سال برگزیده می شود، اختیارات گسترده و مهمی دارد و با آزادی کامل این اختیارات را به مرحلۀ اجرا می گذارد. در مقابل، در حکومت های استبدادی اگرچه به نظر می رسد مقام برتر حکومت دارای آزادی کامل در اجرای اختیارات نامحدود خود است اما به واسطۀ عدم تکیۀ این نوع حاکمیت ها بر مردم، مقام برتر حکومت مجبور است مصالح گروه خاصی را که حافظ حکومت وی هستند همواره مد نظر داشته باشد و بر اساس آن مصالح عمل کند. بدین لحاظ، اختیار مقام برتر حکومت در حاکمیت دموکراسی با آن که به زمان خاصی محدود است اما با حمایت مردم و قانون پشتیبانی می شود و مقام برتر این امکان را دارد که فقط به مصالح ملت و کشور فکر کند اما در حکومت استبدادی؛ رأس حکومت قبل از ملاحظۀ مصالح کشور و ملت، باید مصلحت و خواست گروهی خاص را که حافظ حاکمیت اویند در نظر بگیرد. پس در واقع حکومت استبدادی از یک جزء خاص متشکل است: گروهی که نگهدارندۀ حکومت هستند و از تمام امکانات کشور به شکل نامحدود بهره می برند و به حسب ظاهر در رأس این گروه، شخص دیکتاتور قرار دارد اما این در رأس بودن، ظاهری است و دیکتاتور مکلف است منافع قشر خاصی را که حامی حکومتند حفظ کند و گر نه، این قشر خاص دست از حمایت وی برداشته، بدون حمایت آنان، در مقابل ملتی که تاراج می شوند، حاکمیت دیکتاتوری سرنگون می شود. در حاکمیت دموکراسی اما هر فرد از آحاد ملت، می تواند بر حاکمیت تأثیر گذارد. البته این بدین مفهوم نیست که مثلاً در کشوری مانند آمریکا، یک فرد می تواند به اندازۀ سهم خود از کشور، در هدایت کشور سهیم باشد. گروه های ثروتمند به مراتب توان بیشتری در تأثیر بر هدایت کلی کشور دارند اما تجمع افراد عادی ولو به تعداد کم می تواند تأثیر لازم را در تصحیح حرکت حاکمیت بگذارد؛ تجمعی که در حاکمیت استبدادی با خشونت سرکوب می شود. این البته مربوط به حاکمیت های فعلی جهان است در حالی که محور بحث ما، حاکمیت های پس از اسلام است اما بیان تاریخچۀ این حاکمیت ها هم بدین هدف انجام می شود که بتوان از سوء استفاده از نام اسلام در حاکمیت جلوگیری کرد و در مفهومی وسیع تر، تجارب تاریخی حاکمیت های پس از اسلام را بستری کرد برای تفکر صحیح پیرامون فلسفۀ سیاسی حکومت. در مبحث بعد، تاریخ نخستین حکومت اسلامی را آغاز خواهیم کرد.   تابستانی دل انگیز داشته باشید همدلان همراه