راه 23

­­بسم الله الرحمن الرحیم گذرگاه عافیت گام بیست و سه بدین جهت دین نو را اسلام نامیدند یعنی تسلیم به معنی اطاعت صرف و سلم که به معنی صلح است. تاریخ تمدن. ویل دورانت. جلد4 صفحۀ 213   دین و حکومت 5 به جز پیامبر اسلام(ص)، یگانه فردی که طبق تفاسیر و احادیث کلیۀ گروه های مسلمان، مشمول آیۀ 55 سورۀ مائده است و حسب حکم صریح قرآن، مانند خداوند و پیامبر اسلام(ص)، ولایت بر عهدۀ اوست، علی بن ابوطالب(ع) است. مشخصاً سیرۀ عملی این دو بزرگوار نشان می دهد که بین دین و حکومت چه تناسب و رابطه ای است. پیش از بررسی سیرۀ عملی این دو شخصیت، لازم به ذکر است که ولایت مورد نظر آیۀ 55 سورۀ مائده، مفهومی گسترده دارد و قطعاً طرف خطاب آن، کل بشریت است زیرا نخستین مرجعی که به عنوان ولیّ ذکر شده است، خداوند است و روشن است که خداوند، همواره نسبت به بشر، ولایتی مستمر و غیرمحدود به جامعه یا زمان یا ملت خاص دارد. این ولایت، کلی و جاری در تمام زمان هاست. ولایت مرجع دوم که پیامبر اسلام(ص) است به شکل طبیعی محدود به زمان زندگی آن بزرگوار است و در محدودۀ همان ولایت خداوند قابل توجه و تفسیر است تنها با این تفاوت که ایشان مانند هر بشر دیگری، مدت عمر محدودی داشته اند. سومین مرجعی که ولایت را بر عهده دارد، جمعی هستند که ویژگی های آنان بیان شده است. پس در هر زمان که هر یک از افراد این جمع با این ویژگی ها وجود داشته باشند، به شکل طبیعی نسبت به سایر افراد بشر ولایت دارند. با این حال به دلایل مختلفی، این ولایت محدود به حکومت نیست، گرچه ممکن است در شکل حکومت هم ظاهر شود اما مسلماً دایرۀ شمول آن از حکومت بسی فراتر است. به سیرۀ عملی دو ولیّ مسلم از دیدگاه قرآن در مورد حکومت سیاسی بر جامعه، توجه کنیم: 1- پیامبر اسلام(ص) در سن چهل سالگی به نبوت مأمور شدند و تا شصت و سه سالگی که جهان را بدرود فرمودند، به مدت 23 سال ولایت را بر عهده داشتند. با این حال، مدیریت سیاسی و حکومت ایشان پس از سیزده سال که از شروع ولایت و نبوت ایشان می گذشت، آغاز شد. شروع دورۀ حکومت ایشان هم با قراردادی بود که با نمایندگان مردم مدینه منعقد فرمود. این دو موضوع مخصوصاً و بسیاری دلایل دیگر آشکارا نشان می دهد که دین، مقوله ای جدای از حکومت است. واقعیت حکومت سیاسی، قراردادی است برای مدیریت اجتماع بین مردم و حاکم و اسلام نیز همین موضوع را تأیید کرده است. این در حالی است که در زمان آغاز حاکمیت سیاسی پیامبر(ص)، در هیچ کجای جهان (به جز در زمان اشکانیان در ایران که سال ها قبل از آغاز رسالت پیامبر(ص) بود و نیز در دولت-شهرهای یونان قدیم) به حکومت به چشم یک قرارداد اجتماعی نگریسته نمی شد. در اکثر قریب به اتفاق نقاط جهان تا چندی قبل، حاکمیت استبدادی، شکل غالب حکومت بود. در این نوع حکومت، فردی که شاه، پادشاه، قیصر، تزار یا ... نامیده می شد، کل قدرت حکومت را در اختیار داشت که به میراث به فرزند (اکثراً پسر) ارشدش می رسید. هیچ قانونی جز میل فرمانروا حاکم نبود به جز در برخی ممالک مانند انگلیس که زمینداران بزرگ، قوانینی را از تصویب مجالس می گذراندند. با این حال، در همان جا هم، سلطنت، شکل استبدادی داشت و تا قبل از رنسانس، سال های زیادی که اروپا در بربریت و وحشیگری به سر می برد، صفحات سیاهی از ستمگری شاهان را در تاریخ شاهدیم و البته بودند شاهانی درستکار که به سربلندی کشور خود می اندیشیدند اما در بهترین اشکال استبداد، باز هم حقوق مردم در مقیاس وسیعی ضایع می شد. در چنین شرایطی، پیامبر اسلام(ص)، نخستین قرارداد اجتماعی را با مردم مدینه منعقد فرمود. طبری، مورخ بزرگ تاریخ اسلام می نویسد: «جمعی از اوس و خزرج [دو قبیلۀ بزرگ مدینه] در عقبۀ دوم با پیمبر خدای بیعت کردند و این، بیعت جنگ بود و شرایط بیعت غیر از عقبۀ اول بود ... ولی بیعت عقبۀ دوم، بر جنگ سرخ و سیاه [کنایه از جنگ با هر کسی] بود. عباده بن صامت که یکی از نقیبان بود، گوید: ما با پیمبر بیعت جنگ کردیم. و عباده از آن دوازده کس بود که در عقبۀ اول با پیامبر خدای بیعت کرده بودند» (ترجمۀ تاریخ طبری. جلد سوم. صفحۀ 907 نشر اساطیر. چاپ پنجم) روشن است که بیعت مذکور، قراردادی بود که پیامبر(ص)، حکومت و مدیریت سیاسی جامعۀ مدینه را بر عهده بگیرد و اهالی آنجا از ایشان اطاعت کنند و دلیل ذکر عبارت «بیعت جنگ سرخ و سیاه» هم همین است که تفاوت بین این بیعت که قرارداد سیاسی حکومت بود را با بیعت هائی که صرفاً به نبوت پیامبر اقرار می کردند و به دین اسلام می گرویدند، مشخص کند. سیرۀ عملی و برخی از دیدگاه های امام علی(ع) را در بخش آینده خواهیم دید.   شاد و سربلند باشید همراهان همدل.