راه 22

­­بسم الله الرحمن الرحیم گذرگاه عافیت گام بیست و دو إِنَّمٰا وَلِیُّکُمُ اَللّٰهُ وَ رَسُولُهُ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا اَلَّذِینَ یُقِیمُونَ اَلصَّلاٰةَ وَ یُؤْتُونَ اَلزَّکٰاةَ وَ هُمْ رٰاکِعُونَ به راستی که سرپرست و دوست شما فقط خداوند و فرستادۀ او و باورمندانی هستند که نماز را بر پای می دارند و در حالی که در رکوعند زکات می  پردازند. سورۀ مائده، آیۀ 55   دین و حکومت 4 پیش از پرداختن به مشتقات ح ک م، به مشتقات و ل ی می پردازیم که در قرآن، مفهوم زمامداری از این واژه مشتق است و جهت فهم بهتر مفهوم ولایت، سایر کاربردهای واژگان مشتق را هم خلاصتاً خواهیم نگریست. 1- فعل وَلَّی، ماضی باب تفعیل، مصدر باب آن تولیه که در فارسی تولیت به معنای سرپرستی موقوفات استفاده می شود. این فعل به همین شکل ماضی بدون ضمایر متصل در سه مورد آمده است و معنای روی گردانی و پشت کردن می دهد. به عنوان مثال در آیات 10 نمل و 31 قصص، در داستان حضرت موسی(ع) هنگامی که ایشان پس از افکندن عصا و اژدها شدن، پشت کرده، روی به فرار می نهد از واژۀ «وَلَّی مدبرا» استفاده شده است. همین فعل به معنای روی آوردن و استقبال کردن یعنی عکس معنای سابق هم استفاده شده است. به عنوان مثال در آیات 115 و 177 بقره در معنای «روی آوردن» آمده است. 2 - واژۀ «وَلِیّ» در اکثر موارد به معنای سرپرستی که حالت حمایت و دوستی دارد آمده است و خداوند را یگانه ولی انسان اعلام کرده است. گاهی از انتخاب ولی توسط انسان سخن به میان می آید که انسان، شیطان را به عنوان ولی خود بر می گزیند و یا خداوند را. آیۀ 55 سورۀ مائده که در فوق نقل شده است، در این مورد آیه ای خاص است. همانگونه که ملاحظه فرمودید این آیه سه مرجع خاص را به عنوان سرپرست حامی دوستدار به شکل انحصاری اعلام فرموده است. نخست، خداوند، سپس، پیام آور او و مرجع سوم، باورمندانی هستند که در حال رکوع، زکات می دهند. دو مرجع نخست، مشخص است و بحث اصلی در خصوص مرجع سوم است که به عنوان یک نمونه معرفی شده است. کلیۀ تفاسیر شیعه، این نمونه را علی بن ابیطالب(ع) ذکر کرده اند که در حال رکوع، انگشتریش را به فقیر عنایت فرمود. و اما در تفاسیر اهل تسنن، چند نفری از این آیه گذشته و مطلبی در مورد آن نگفته اند مانند ابن عربی در تفسیر احکام القرآن که پس از شرح آیۀ 51 به شرح آیۀ 58 پرداخته و هیچ ذکری از آیۀ 55 نکرده است. محمد بن ادریس شافعی هم دقیقاً به همین شکل عمل کرده است. اما بیشتر مفسران و محدثان اهل سنت، به صراحت این آیه را در شأن علی بن ابیطالب(ع) ذکر کرده، در موارد متعددی اعلام کرده اند که این مطلب مورد تأیید تمام محدثان و مفسران است. از جمله می توان به این موارد اشاره کرد: حصاص احمد بن علی مفسر و فقیه سنی مذهب قرن چهارم در جلد چهارم صفحۀ دوم کتاب تفسیری «احکام القرآن» خود به روایت از چهار نفر که هر چهار نفر هم از افراد معتمد اهل سنت هستند، این آیه را اشاره به علی بن ابیطالب(ع) نقل کرده است. همچنین فقیه و مفسر سنی مذهب قرن پنجم، ابوالحسن علی بن محمد طبری کیاهراسی در جلد سوم تفسیر احکام القرآن خود در صفحۀ 84 این آیه را اشاره به علی بن ابیطالب(ع) نقل کرده است. محدث و مفسر قرن ششم، ابن عطیۀ اندلسی سنی مذهب نیز در کتاب تفسیر خود، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، جلد دوم صفحۀ 204 به صراحت اظهار می کند که کلیۀ مفسران، این آیه را در شأن علی بن ابیطالب(ع) ذکر کرده اند. ایشان این مطلب را مورد تأیید تمام محدثان از چندین طریق حدیثی ذکر کرده است. بنا بر این، طبق نص صریح قرآن کریم و به اتفاق کلیۀ فرق مسلمانان اعم از شیعه و سنی، فردی مانند علی بن ابیطالب(ع)، نمونۀ مرجع سومی است که می تواند مانند خداوند و پیامبر او، ولایت مردم را بر عهده گیرد. این نکته نیز قابل ذکر است که تعدادی از مفسران اهل سنت و قاطبۀ مفسران شیعی، شأن نزول این آیه را در خصوص علی بن ابیطالب(ع) از ابوذر غفاری نقل کرده اند که پس از نقل این موضوع، نکات جالب توجهی را از زبان نبی اکرم اسلام(ص) بیان می فرماید. تعداد دیگری از مفسران اهل سنت و نیز مفسران شیعی در طرق دیگر به جز ابوذر غفاری، این مطلب را از تعداد زیادی راوی نقل کرده اند که نقل بیشتر آنان به شکل خلاصه تر است.   شاد و سربلند باشید همراهان همدل.