راه 19

بسم الله الرحمن الرحیم گذرگاه عافیت گام نوزده دموکراسی به صورت والاترین آرمان سیاسی در سراسر جهان درآمده است. هر چند از هر جانب و حتی به وسیلۀ کسانی که ناسازگاری بنیادی فلسفی با آن دارند، ستوده می شود، لیکن کسانی آن را پیشۀ خود قرار داده اند که کم می شناسندش و کمتر خواهان آنند. دموکراسی. کارل کوهن. صفحۀ 14 دین و حکومت 1 برای بررسی رابطه و نسبت دو مفهوم، نخست باید هر یک از دو مفهوم را معنا کرد تا بتوان نهایتاً تعیین کرد که این دو مفهوم چه نسبت و رابطه ای با هم دارند. بحث ارتباط دین و حکومت محتاج توضیح دو مفهوم دین و حکومت و نیز مقدماتی بدین شرح است: 1- همراهان مطلعند که از نظر منطقی، بین دو مفهوم یکی از سه حالت تساوی، تباین یا عموم و خصوص ممکن است موجود باشد که حالت سوم خود به دو نوع مطلق و من وجه منقسم است. از نظر عقلی، دو مفهوم یا ممکن است عین هم باشند یا هیچ نسبتی با هم نداشته باشند و یا مشترک باشند که حالت نخست را تساوی گویند مانند سعدی و مؤلف گلستان که هر دو مفهوم عین همند. حالت دوم، هیچ اشتراکی بین دو مفهوم نیست مانند حافظ و سعدی که دو شخص کاملاً جدا و متمایزند. حالت سوم، بخشی مشترک بین دو مفهوم هست که در وضعیت مطلق، یکی از دو مفهوم کاملاً تحت شمول مفهوم دیگر است مانند ایرانی و آسیائی و در حالت من وجه، هر مفهومی، بخشی مشترک با مفهوم دیگر و بخشی غیر مشترک با آن دارد مانند ایرانی و مسلمان. از منظر ریاضی، در حالت تساوی، دو دایره کاملاً با هم منطبقند. در تباین، هیچ وجه مشترکی بین آن دو نیست و در عموم و خصوص، شکل مطلق، یکی از دو دایره کاملاً در دایرۀ دیگر قرار دارد و در شکل من وجه، هر کدام، بخشی مشترک و بخشی غیرمشترک دارند. 2- در مباحث آغازین این سلسله بررسی، کسانی مدعی بودند که پیام خداوند را برای انسان آورده اند. این پیام آوران همدیگر را تأیید کرده اند. آخرین فرستاده نیز فرستادگان قبل از خود را تأیید کرده است. مجموعۀ پیام های الهی که هر یک از این فرستادگان برای انسان آورده اند به عنوان دین شناخته می شود که هر دینی به نام پیامبر آورندۀ آن پیام ها شناخته می شود. مثلاً دین یهود شامل پیام های حضرت موسی(ع)، دین مسیح شامل پیام های حضرت مسیح(ع) و دین اسلام شامل پیام های حضرت محمد(ص) است. بنا بر این، دین، ناظر بر رابطۀ انسان و خداوند است و تعالیم هر پیامبر، در درجۀ نخست این رابطه را مدّ نظر دارد و در درجات بعد، حاوی پیام ها و دستورالعمل هائی برای بهبود رابطۀ انسان ها با همدیگر و با طبیعت است که این رابطه ها از چهارچوب رابطۀ انسان با خداوند متأثر است. 3- حکومت در طول تاریخ اشکال گوناگونی داشته است. هر حکومتی در خود سه مفهوم جمعیت، سرزمین و قدرت را متشکل است و هیچ حکومتی بدون این سه مفهوم برپا نمی شود و نشده است. مطالعۀ تاریخ نشان می دهد که حکومت ها به شکل طبیعی از دل اجتماعات بیرون آمده است و هدف آن در وهلۀ نخست، دفاع از منافع جمع بوده است. انسان های نخستین در مواجهه با عناصر مخالف اعم از عناصر طبیعی مانند سیل و زلزله و ... یا مصنوعی مانند حملۀ دیگر انسان ها، به شکل طبیعی از نظرات و دستورات کسانی که قدرت ذهنی یا بدنی بیشتری داشتند، اطاعت کردند و این اطاعت از قدرت به تدریج شکل حکومت های اولیه به خود گرفت. در این مرحله، حکومت ها عموماً شکل پادشاهی داشت. فرد برتر که اکثراً دارای برتری جسمی و نظامی بود، با هدایت جامعۀ تحت امر خود بر سایر جوامع کوچک مسلط می شد و حکومتی را در سطح کشورهای کنونی تشکیل می داد. در این نوع حکومت ها، کلیۀ تصمیمات کلان توسط رئیس گرفته می شد و هیچ ناظری بر رئیس نظارت نداشت. قدرت حکومتی، مادام العمر و موروثی بود و پس از رئیس حکومت معمولاً به پسر ارشدش می رسید. وضعیت اجتماع مستقیماً از عادات و شخصیت و خلق و خوی رئیس حکومت متأثر بود که معمولاً به جز سرسلسله که با تکیه بر قدرت شخصی به قدرت حکومتی رسیده بود، سایر افراد سلسله از شخصیتی نه چندان قوی برخوردار بودند. واضح است که در این نوع حکومت، شهروندان، رعایای رئیس بودند و تحت امر وی و جان و مال و کلیۀ سطوح زندگیشان در اختیار رئیس حکومت بود. با پیشرفت و گسترده تر شدن جوامع بشری و نیز ارتقای سطح دانش و مطالعات انسانی و اجتماعی، حکومت ها از شکل اولیه به تدریج به شکل مطالعه شده از قبل تغییر کردند و حکومت به عنوان قراردادی اجتماعی از یک سو بین کل شهروندان به عنوان مالکان مشاع سرزمین و از سوی دیگر بخشی از شهروندان به عنوان مدیران منتخب برای مدت معین تعریف و اجرا شد. در هر حال و در هر شکل، حکومت عبارت است از برترین قدرت اجتماعی که مدیریت اجتماع را بر عهده دارد و دارای سرزمین مشخص با مرزهای معین و نیز جمعیت معلوم و تابع حاکمیت است. تصوری که خود از حکومت دارم و گمان می کنم تصویری جامع است این است که حاکمیت را می توان بخش مدیریت و توزیع امکانات اقتصادی دانست. دقت این تعریف از برهان خلف آن پیداست. فرض کنیم در یک جامعه هیچ امکانات اقتصادی قابل استفاده ای نباشد. واضح است که در این جامعه هیچ نیازی هم به مدیریت اجتماع نیست. در نهایت، آنچه اینک کلیۀ علماء علوم انسانی بر آن متفقند این است که جامعه را به یک شرکت تجاری تشبیه می کنند که مردم، سهامداران شرکتند؛ هیأت حاکمه، هیأت مدیره و کشور، سرمایۀ مشترک شرکت است. به همان شکل که هیأت مدیره توسط سهامداران برای مدتی معین، انتخاب شده، ادارۀ شرکت را بر عهده می گیرند، هیأت حاکمه نیز توسط مردم برای مدتی معین برگزیده شده، ادارۀ کشور را آغاز می کنند تا پایان مدت که به شکلی مسالمت آمیز، کشور را به هیأت حاکمۀ بعدی می سپارند. در بخش بعد، دین و حکومت را از دید اسلام بررسی خواهیم کرد.   سبز و شکوفا باشید همراهان همدل.